Mất ngủ là căn bệnh phổ biến xảy ra không chỉ ở tuổi già - lứa tuổi sau tiền mãn kinh mà còn xảy ra ở cả những người trẻ. Cũng vì thế, phòng ngừa và điều trị mất ngủ đang là mối quan tâm của rất nhiều người. Ngoài các phương pháp điều trị hiện đại. Chữa mất ngủ bằng đông y cũng được nhiều người lựa chọn.

1. Bệnh mất ngủ là gì?

Bệnh mất ngủ - thất miên là một tình trạng rối loạn giấc ngủ bao gồm các dấu diệu: không ngủ được, thiếu ngủ hoặc ngủ không sâu giấc, giấc ngủ kém chất lượng. Điều này gây ảnh hưởng xấu tới tình trạng sức khỏe người bệnh. Theo Y Học Cổ Truyền, mất ngủ có thể do nhiều nguyên nhân như: tâm tỳ hư, thận âm hư, tâm thận bất giao...

2. Phân biệt các dạng bệnh mất ngủ

2.1. Mất ngủ cấp tính

Đây là tình trạng mất ngủ tạm thời thường gặp nhất, xảy ra trong một vài đêm cũng có thể một vài tuần rồi lại hết. Nguyên nhân của tình trạng này bao gồm:

• Do gặp các vấn đề về mặt tâm lý cảm xúc tạm thời như đau buồn hay có sự tác động ở các yếu tố ngoại cảnh như gia đình, bạn bè.
• Không thích nghi với địa điểm ngủ lạ, không thoải mái.
• Thói quen lối sống không lành mạnh, giờ giấc không tuân thủ (ngủ trưa nhiều, sử dụng chất kích thích trước khi ngủ, dùng điện thoại hay làm việc quá giấc, qua cơn buồn ngủ...).
• Một số bệnh khác ảnh hưởng như đau bụng, đau răng, ho, sốt...

2.2. Mất ngủ mãn tính

Mất ngủ mãn tính là tình trạng mất ngủ kéo dài trên 1 tháng. Người bệnh thường vào giấc rất khó và rất lâu (30p – 1,5h). Giấc ngủ chỉ đạt được khoảng 3-4 giờ trong giấc ngủ có thể bị tỉnh giấc nhiều lần hoặc sau khi tỉnh thì khó vào lại giấc ngủ tiếp. Chất lượng giấc ngủ kém không đạt được đủ các thành phần trong giấc ngủ, khi tỉnh dậy người thường mệt mỏi.

Người bệnh mất ngủ có thể tham khảo cách chữa mất ngủ bằng đông y

3. Nguyên nhân của bệnh mất ngủ

Một số nguyên nhân gây bệnh mất ngủ có thể kể đến như sau:

• Khi gặp các trường hợp mất ngủ cấp tính mà không điều trị ngay dứt điểm hoặc yếu tố stress tâm lý rối loạn lo âu kéo dài quá lâu
• Các bệnh thực thể gây đau đớn kéo dài như Gout, viêm khớp dạng thấp, đau dạ dày... xảy ra lâu dài cũng sẽ ảnh hưởng tới chất lượng giấc ngủ.
• Dùng các chất kích thích kéo dài quá liều lượng cũng là một trong những nguyên nhân gây ra mất ngủ.
• Mất ngủ mãn tính mà không được điều trị kịp thời sẽ có thể dẫn tới một số mặt bệnh khác như: giảm trí nhớ, sa sút trí tuệ, đau nửa đầu, bệnh về tim mạch...

4. Cách điều trị và cải thiện bệnh mất ngủ theo y học cổ truyền

Theo Y học cổ truyền, bệnh mất ngủ chia làm nhiều thể. Mỗi thể bệnh sẽ có các triệu chứng cũng như phương pháp dược khác nhau để điều trị.

4.1. Bài thuốc đông y chữa mất ngủ - Thiên vương bổ tâm đan

Đây là bài thuốc có tác dụng trị mất ngủ do âm hư gây ra tình trạng khó ngủ, đêm trằn trọc, tâm trạng buồn bực, bứt rứt, đau mỏi xương khớp…

Bài thuốc trị mất ngủ này gồm các vị thuốc sau: Hoài sơn, đan sâm, thăng ma và đẳng sâm mỗi vị 12g, bá tử nhân, phục thần và quy đầu mỗi vị 12 – 16g, chu sa (để riêng) 2g, viễn trí, cát cánh, ngũ vị và liên nhục cần mỗi vị 6g, lá vông, lạc tiên và sinh địa mỗi vị 16g, táo nhân và phục thần mỗi vị khoảng 12 – 20g, mạch môn 20g.

Tất cả dược liệu cần tán thành bột mịn, sau đó tạo thành viên hoàn, dùng chu sa làm vỏ bao bên ngoài. Mỗi lần dùng khoảng 12g trong thời gian dài.

Ngoài ra, các vị thuốc trên có thể dùng để sắc uống, mỗi ngày uống 1 thang cho đến khi giấc ngủ được cải thiện và ổn định trở lại.

Bài thuốc Thiên vương bổ tâm đan giúp trị mất ngủ do âm hư

4.2. Quy tỳ thang - Bài thuốc đông y chữa mất ngủ do tâm tỳ hư

Bài thuốc này có tác dụng an thần, bồi bổ tâm tỳ, từ đó giúp cải thiện chứng bệnh tâm tỳ hư.

• Chuẩn bị bài thuốc: Táo nhân, thục địa, bá tử nhân và hoài sơn mỗi loại 20g, liên nhục, quy đầu, hoàng kỳ, bạch truật và long nhãn cần 12g mỗi loại, phục thần và viễn trí mỗi vị 8g, liên nhục, bạch truật, hoàng kỳ, quy đầu và long nhãn 12g, đẳng sâm, lá vông và liên nhục 16g, mộc hương 6g và sinh khương 5g.
• Các vị thuốc trên sắc uống mỗi ngày 1 thang cho đến khi tình mất ngủ được cải thiện, uống tốt nhất khi còn ấm.

Lưu ý: Với chứng mất ngủ thể tâm tỳ hư, cần kết hợp sử dụng bài thuốc với nghỉ ngơi hợp lý, tránh bị xúc động và lo âu quá mức sẽ khiến bệnh nghiêm trọng hơn.

Táo nhân có tác dụng bổ can, đởm, định tâm, an thần trị chứng mất ngủ

4.3. Bài thuốc Ôn đởm thang 

Bài thuốc đông y này có tác dụng trị mất ngủ do đờm nhiệt, giúp hóa đờm ứ trệ và thanh nhiệt cơ thể.

• Nguyên liệu gồm: Lạc tiên, lá vông mỗi vị 16g, 6g hoàng liên, sinh khương 3 lát, bạch linh và chi tử mỗi loại 12g, cam thảo 4g, táo đỏ 2 quả, bán hạ và trần bì mỗi loại 8g.
• Cách thực hiện: Sắc uống mỗi ngày 1 thang để cải thiện chứng đờm nhiệt và mất ngủ triền miên.

Lưu ý: Mất ngủ do đờm nhiều cần hạn chế sử dụng rượu bia, thức ăn cay nóng và ổn định tâm trạng, tránh xúc động. Ngoài ra người bệnh có thể uống các loại trà giúp dễ ngủ, có tính mát để tăng hiệu quả.

Lạc tiên là vị dược liệu giúp an thần, chữa mất ngủ hiệu quả

4.4. Bài thuốc đông y chữa mất ngủ - Lục quân tử thang

Bài thuốc được sử dụng để trị các chứng mất ngủ do trường vị bất hòa (người bị đau dạ dày, trào ngược dạ dày thực quản hoặc viêm đại tràng co thắt) giúp điều hòa trường vị và giảm các triệu chứng khó chịu ở đường tiêu hóa.

• Các vị dược liệu cần có trong bài thuốc: Bạch truật và thần khúc mỗi vị 8 đến 12g, mạch nha, bạch linh, lạc tiên và táo nhân cần mỗi thứ 12g, sơn tra, bán hạ, trần bì, chỉ thực và mộc hương cần 8g mỗi loại, liên nhục 20g, lá vông 16g, cuối cùng là cam thảo 4g.
• Cách thực hiện: Rửa sạch tất cả các vị dược liệu, cho vào ấm và sắc kỹ để các hoạt chất trong dược liệu tiết ra hết. Ngày uống 1 thang cho đến khi triệu chứng thuyên giảm.

Lưu ý: Bên cạnh việc sử dụng bài thuốc đông y trị mất ngủ do trường vị bất hòa, bạn cũng cần kết hợp thêm chế độ ăn uống điều độ, tránh ăn quá no, ăn sát giờ, hạn chế rượu bia và các chất kích thích…

4.5. Bài thuốc đông y chữa mất ngủ - Tiêu dao tán

Tiêu dao tán là bài thuốc đông y chữa mất ngủ do can đởm hỏa vượng để giúp sơ can thanh nhiệt.

• Các vị thuốc cần có: Đương quy, thảo quyết minh, bạch thược, sài hồ và bạch linh mỗi loại 12g, bán hạ, trần bì, trúc nhự cần 8g mỗi loại, liên nhục và táo nhân 20g, chỉ thực và bạch truật 10g, trích thảo 6g.
• Cách thực hiện: Sắc thuốc uống mỗi ngày 1 thang, uống đều đặn trong thời gian dài để mang lại hiệu quả như mong muốn.

Lưu ý: Với thể bệnh này ngoài dùng thuốc, người bị mất ngủ cần uống đủ nước, tránh dùng thức ăn cay nóng, ưu tiên các món ăn thanh đạm, kiêng thịt đỏ, rượu bia và các chất kích thích.

4.6. Thuốc đông y chữa mất ngủ kết hợp giữa bài thuốc Giao thái hoàn và Lục vị địa hoàn

Với người bị mất ngủ do tâm thần bất giao thường được kê bài thuốc này để tư âm giáng hỏa. thanh tâm an thần và giao thông tâm thận.

• Chuẩn bị nguyên liệu: Đan bì, hoàng liên, phục linh và trạch tả 120g, sơn thù và hoài sơn 160g, nhục quế 40g, thục địa 320g.
• Thực hiện: Đem các vị thuốc trên tán thành bột mịn, sau đó trộn với mật ong và làm thành viên hoàn. Mỗi lần sử dụng 8 – 12g, ngày uống 2 – 3 lần với nước đun sôi để nguội.

Các bài thuốc trên chỉ có ý nghĩa tham khảo, vì đối với mỗi trường hợp các thầy thuốc sẽ phải gia giảm các vị thuốc sao cho phù hợp nhất với tình trạng và thể trạng của mỗi người bệnh.

5. Lưu ý khi sử dụng bài thuốc đông y chữa mất ngủ

Các bài thuốc đông y chữa mất ngủ luôn được đánh giá là phương pháp chữa mất ngủ an toàn, ít gây tác dụng phụ, tuy nhiên để mang lại hiệu quả cao nhất bạn cần tham khảo một số lưu ý sau:

• Các bài thuốc đông y chữa mất ngủ thường có tác dụng chậm và hiệu quả hạn chế hơn so với thuốc chữa mất ngủ tây y. Vì vậy trong nhiều trường hợp mất ngủ lo âu, căng thẳng quá mức bạn có thể sử dụng một số loại thuốc an thần theo chỉ định của bác sĩ.
• Không sử dụng đồng thời thuốc đông y và thuốc tây y khi chưa có sự cho phép của bác sĩ. Điều này có thể làm tăng tác dụng an thần, gây ra nhiều tác dụng không mong muốn.
• Chỉ sử dụng các bài thuốc đông y chữa mất ngủ sau khi đã thăm khám thầy thuốc đông y.
• Bên cạnh việc áp dụng các bài thuốc trị mất ngủ, bạn cũng nên xây dựng một lối sống lành mạnh, ăn các món ăn dễ ngủ, hạn chế căng thẳng, lo âu trong thời gian dài.
• Mỗi ngày nên dành khoảng 15-30 phút để tập luyện, vận động thể dục, thể thao vì các hoạt động thể chất có thể kích thích não bộ sản sinh ra hormon giảm căng thẳng, giúp ngủ ngon hơn.

Các bài thuốc đông y chữa mất ngủ thường có tác dụng chậm và hiệu quả hạn chế hơn so với thuốc chữa mất ngủ tây y

Ngoài việc dùng thuốc, để điều trị bệnh mất ngủ thì vai trò và sự phối kết hợp của bệnh nhân là khá quan trọng trong việc điều trị. Trong giai đoạn điều trị cần tuân thủ một số điều sau đây:

• Tạo lịch ngủ khoa học, luyện tập bản thân lên giường và dậy đúng giờ
• Không gian ngủ: Sạch sẽ mát mẻ, yên tĩnh, để tối hoặc dùng đèn ngủ. Trước khi ngủ 1-2 tiếng nên giảm ánh sáng trong phòng hoặc dùng đèn mờ.
• Thay đổi thói quen ăn uống: ăn quá no, ăn uống đồ có chất kích thích thần kinh như cà phê, trà, nước ngọt...
• Thực hiện các hoạt động: Thiền, đọc sách, nghe nhạc nhẹ, ngâm chân tắm nước ấm. Không nên sử dụng máy tính điện thoại trên giường.
• Tập thể dục thường xuyên mỗi ngày để có một sức khỏe tốt ổn định.

Bệnh mất ngủ gây ảnh hưởng xấu tới sức khỏe chúng ta, vì vậy ngay từ bây giờ hãy thiết lập một lối sống khoa học và duy trì thường xuyên để phòng tránh căn bệnh này. Các vấn đề về tình trạng mất ngủ cần điều trị kịp thời, tránh để diễn biến lâu dài dẫn tới các tình trạng nặng nề hơn và để lại nhiều hậu quả nghiêm trọng.

Tài liệu tham khảo:

1. Hoàng Bảo Châu. Nội khoa y học cổ truyền, Thất miên, trang 131-140. Nhà xuất bản Y học Hà Nội, 1997.
2. Khoa Y học cổ truyền, Bộ môn bệnh học, Trường ĐH Y Dược Hồ Chí Minh. Nội khoa y học cổ truyền; Thất miên, trang 423-428. Nhà xuất bản Y học, 2001.